Μόλις από τα αρχικά στάδια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ, οι Άγγλοι συνειδητοποίησαν ότι η καταστολή του δε θα αποτελούσε εύκολη υπόθεση. Από το φθινόπωρο του 1955, σε ολόκληρη την ορεινή Κύπρο ξεκίνησαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις γνωρίζοντας πως τα «ζωτικά όργανα» της ΕΟΚΑ βρίσκονταν εκεί, ειδικά στα βουνά του Τροόδους. Απώτερος σκοπός των Βρετανών ήταν ο εντοπισμός και η σύλληψη του αρχηγού Διγενή. «Οι επιτελείς τους, γνώριζαν πολύ καλά ότι η ΕΟΚΑ, προσωποκεντρική και καθοδηγούμενη από τον Αρχηγό της, θα εξαρθρωνόταν εύκολα αν συνελάμβαναν το Γρίβα. Προς τούτο, είχαν εξαπολυθεί πράκτορες, όχι μόνο Βρετανοί αλλά και Ελληνοκύπριοι, που οι πρώτοι πλήρωναν αφειδώς, προκειμένου να σπάσουν την στεγανότητα της ΕΟΚΑ.»
Αρχές Δεκεμβρίου του 1955 οι Άγγλοι λαμβάνουν αξιόπιστες πληροφορίες από προδότες, ότι το αρχηγείο της οργάνωσης και ο Διγενής με ομάδες ανταρτών βρίσκονται στην ορεινή περιοχή, μεταξύ Κακοπετριάς και Σπηλιών. Πράγματι, οι πληροφορίες που έλαβαν ευσταθούσαν. Ο Διγενής και οι αντάρτες του – μεταξύ των οποίων και ο Γρηγόρης Αυξεντίου – ήταν διεσπαρμένοι σε ένα σύστημα τριών κρησφύγετων, γνωστά σήμερα ως ‘Τα λημέρια της ΕΟΚΑ’ στην κορυφογραμμή που δεσπόζει του χωριού Κούρδαλι. Τα αγγλικά στρατεύματα έφτασαν στο χωριό Σπήλια και επέβαλαν κατ’ οίκον περιορισμό και ξεκίνησαν πάνοπλοι τις έρευνες.
Τις πρώτες πρωινές ώρες της 11ης Δεκεμβρίου πυκνή ομίχλη κάλυψε την περιοχή, ενώ οι κινήσεις τον Άγγλων στρατιωτών στο χωριό παρατηρήθηκαν από τα λημέρια των αγωνιστών γύρω στις 8:00 το πρωί. Στις 11:00, ανιχνευτικός σκύλος του εχθρού εντοπίστηκε να κινείται προς την κατεύθυνση των κρησφυγέτων. Αντιλαμβανόμενος ο Διγενής την προσπάθεια του εχθρού για αιφνιδιασμό, διέταξε, όπως ο ίδιος γράφει: “Ο Αυξεντίου μετά μίας ομάδος να επιτηρεί προς την κατεύθυνσιν των Σπηλιών, απ’ όπου εφαίνετο προελαύνων ο εχθρός. Ευθύς ως ούτος πλησιάσει τα ημετέρας θέσεις, να βάλη κατ’ αυτού, προειδοποιών ημάς ούτω, και να συμπτυχθεί προς την κατεύθυνσιν, όπου θα ευρισκόμεθα. Εγώ μετά των υπολοίπων θα κατελάμβανον περιφερειακώς όλον τον χώρο της κορυφογραμμής.” Οι οδηγίες εκτελέστηκαν κατά γράμμα.
Γύρω στις 15:00, οι πρώτοι Άγγλοι πλησίασαν προς τη θέση του Αυξεντίου και των άλλων δύο αγωνιστών, Χαράλαμπου Μπαταριά και Αλέκου Μιχαηλίδη. Ο υπαρχηγός της ΕΟΚΑ διατάζει πυρ και τα πυρά των αγωνιστών ανάγκασαν τους Άγγλους να καλυφθούν, ανακόπτοντας την πορεία τους. Σχεδόν αμέσως το οπλοπολυβόλο των δύο άλλων αγωνιστών έπαθε εμπλοκή και έτσι ο Αυξεντίου τους διέταξε να επιστρέψουν και να αποκαταστήσουν επαφή με τον Αρχηγό και τους υπόλοιπους αντάρτες. Μένοντας μόνος, ο ηρωικός υπαρχηγός ανέλαβε το χρέος να αποτελέσει την ασπίδα του αρχηγού Διγενή και ουσιαστικά ολόκληρου του αγώνα.
Εκμεταλλευόμενος την πυκνότατη ομίχλη κατηφόρισε σε μια μικρή ρεματιά, ενώ την ίδια στιγμή είδε δύο ομάδες στρατιωτών να ανεβαίνουν στις δύο πλαγιές που βρίσκονταν δεξιά και αριστερά. Στο μυαλό του πέρασε η σκέψη να παραπλανήσει τον εχθρό, αν και η θέση που έλαβε στην μικρή χαράδρα θα σήμαινε εγκλωβισμό του και πιθανόν εξόντωσή του. Οι δύο περίπολοι των Βρετανών συνέχισαν να κινούνται στις δύο πλαγιές, ενώ ο Αυξεντίου διέκρινε θολές τις φιγούρες των στρατιωτών, στα 20 περίπου μέτρα από αυτόν.
Τη στιγμή που έκρινε ως κατάλληλη, ο θρυλικός Ζήδρος άρχισε να βάλλει, πότε προς την μία περίπολο και πότε προς την άλλη. Τα πρώτα εκείνα πυρά του φαίνεται πως ήταν εύστοχα, αφού δύο ή τρείς Βρετανοί έπεσαν στην γη τρεκλίζοντας, ενώ οι υπόλοιποι καλύφθηκαν. Ο Αυξεντίου άλλαξε θέση, καλύφθηκε πίσω από άλλο βράχο και συνέχισε να βάλλει και κατά των δύο πλευρών. Οι Βρετανοί ήταν πια πεπεισμένοι ότι ο εχθρός ήταν απέναντι. Η κάθε περίπολος άρχισε να βάλλει κατά της άλλης, με πυκνά πυρά και δίχως να υπάρχει οπτική επαφή. Ο Γρηγόρης Αυξεντίου κατρακύλησε στο βάθος της χαράδρας, αφού πρόλαβε και έριξε δύο χειροβομβίδες και οι σφαίρες περνούσαν ξυστά πάνω από το κεφάλι του. Τα δύο βρετανικά αποσπάσματα, το καθένα με τη σιγουριά ότι πυροβολούσε κατά του εχθρού, συνέχισαν την αλληλοεξόντωσή τους, ενώ ο Γρηγόρης Αυξεντίου, με ταχύτατη κίνηση διέφευγε. Δεκάδες ήταν οι νεκροί και τραυματίες, μέσα στην αλλοφροσύνη και στον πανικό που κατέλαβε τους Βρετανούς. Δύο σκυλιά που μυρίστηκαν τον Ζήδρο, έτρεξαν πίσω του, σταμάτησαν όμως το κυνηγητό λίγο μετά. Και ο τελευταίος κίνδυνος είχε περάσει. Οι αντάρτες και ο Διγενής διέφυγαν προς την Κακοπετριά και ο Αυξεντίου μόνος του, με οδηγό την πυξίδα του, προς τα Καννάβια, σε άσχημη κατάσταση, όπου ζήτησε τον ιερέα του χωριού. Έμεινε στο χωριό για τρεις μέρες.
Ο ίδιος ο Γρηγόρης Αυξεντίου σε επιστολή του προς τον φίλο του Σωτήρη Έλληνα, μέλος και αυτός της ΕΟΚΑ, γράφει τα εξής λόγια: «Το δικό μου το βιολί δεν πρόκειται να πέσει ποτέ στα χέρια των Κότσιηδων όσο είμαι ζωντανός. Το έχω τώρα που σου γράφω στα γόνατά μου και είμαι υπερήφανος για αυτό, γιατί έπαιξα κάτι όμορφους σκοπούς στην περίπτωση που μου γράφεις. Έστησα ένα σπουδαίο παιχνίδι στους Κότσιηδες, που θα το θυμούνται όσο υπάρχει βρετανικός στρατός. Έβαλα δύο τάγματα και αλληλοσυγκρούστηκαν και γέμισαν την χαράδρα πτώματα, και εγώ έφυγα κατρακυλιστός, με τον τρόπο που ξέρεις, μέσα από τα μάτια τους. Είχα και συνοδεία δύο από τα περίφημα σκυλιά τους. Είναι πάντως της τύχης μου να με κυνηγάει η προδοσία, όπου κι αν πάω. Κι εδώ που βρίσκομαι, δεν πρόλαβα να καλοκάτσω κι εφάνη αμέσως ο προδότης. Τώρα τρέχω διαρκώς κυνηγημένος από την προδοσία και το μόνο που έχω να σου τονίσω είναι να φυλάγεσαι από αυτήν…»
Η ευφυΐα και η στρατιωτική ικανότητα του αθάνατου ήρωα Γρηγόρη Αυξεντίου έσωσαν τον Αρχηγό της ΕΟΚΑ στρατηγό Γεώργιο Γρίβα – Διγενή και εν συνεπεία αυτού ολόκληρο τον αγώνα. Οι Άγγλοι σε γραπτές τους μαρτυρίες παραδέχτηκαν ότι απώλεσαν τεράστια ευκαιρία για ολοκληρωτική νίκη εις βάρος των Ελλήνων της Κύπρου και της ΕΟΚΑ. Γίνεται αντιληπτό πως η μάχη των Σπηλιών αποτελεί μέχρι και σήμερα μια από τις σημαντικότερες μάχες, τόσο από πλευράς στρατιωτικών ικανοτήτων του Γρηγόρη Αυξεντίου έναντι των Βρετανών, όσο και σε στρατηγική σημασία, αφού επέφερε πανωλεθρία στους Άγγλους και οδήγησε στη συνέχιση του αγώνα.
Εν κατακλείδι, η μάχη των Σπηλιών λαμβάνει θέση ως μια από τις πιο χρυσές σελίδες του τετραετούς αυτού έπους του 1955 – 1959.
Μάριος
Μέτωπο Νεολαίας
Εθνικού Λαϊκού Μετώπου (Ε.ΛΑ.Μ.)
