Τα αίτια και οι αφορμές της περσικής επεκτατικότητας
Η Περσική Αυτοκρατορία βρέθηκε στο απόγειο της δύναμης της τον 6ο αιώνα π.Χ., έχοντας θέσει υπό την κυριαρχία της ολόκληρη, περίπου, της Εγγύς Ανατολή.
Τα εδάφη της ήταν απέραντα και διαιρούντο σε μικρά βασίλεια, τις σατραπείες, των οποίων η διακυβέρνηση βρισκόταν στην εξουσία ενός σατράπη. Οι σατράπες ήταν υπόλογοι για τις πράξεις τους στον Μεγάλο Βασιλέα, στον οποίο και λογοδοτούσαν. Ως υποτελείς του Μεγάλου Βασιλέα, οι σατράπες είχαν πλήρη επίγνωση ότι ανήκαν σε μια αχανή αυτοκρατορία, της οποίας την εξουσία επιθυμούσαν πολλοί και αυτός ήταν και ο λόγος που παρά την ακμή και τον πλούτο της, μαστιζόταν από εσωτερικές έριδες και εμφύλιες διαμάχες.
Όπως είναι φυσικό, στην τεράστια αυτή αυτοκρατορία κατοικούσε πλήθος από έθνη και λαούς, με διαφορετικά ήθη, έθιμα και θρησκεία. Ωστόσο, κυρίαρχος λαός ήταν αυτός από τον οποίο καταγόταν ο εκάστοτε Μεγάλος Βασιλέας.
Η άνοδος του Κύρου Α΄ στον θρόνο το 550 π.Χ. άνοιξε τον δρόμο για την επέκταση της αυτοκρατορίας του. Αφορμή στάθηκε η προσπάθεια του σατράπη της Λυδίας, Κροίσου, να σφετεριστεί τον θρόνο της Περσίας, αφότου επαναστάτησε, ζητώντας μετέπειτα την σύμπραξη των Βαβυλωνίων, των Αιγυπτίων και των Σπαρτιατών. Αν και οι Σπαρτιάτες δέχτηκαν αυτή την συμμαχία, εντέλει δεν κατάφεραν να στείλουν στρατό, καθώς παράλληλα είχαν εμπλακεί σε πόλεμο με τους Αργείους. Ο Κροίσος από την άλλη πλευρά, ερμηνεύοντας λανθασμένα τους χρησμούς του Δελφικού Απόλλωνα, οδήγησε την σατραπεία του στην ολοκληρωτική υποταγή, ενώ ο ίδιος σκοτώθηκε το 546 π.Χ.
Οι ιωνικές πόλεις φοβήθηκαν μετά την ήττα του Κροίσου και την υποταγή της Λυδίας, αποφασίζοντας έτσι να στείλουν πρεσβευτές στον Κύρο, ζητώντας να παραμείνουν υποτελείς του, αλλά με τους όρους που ίσχυαν επί Κροίσου. Φυσικά η πρόταση τους δεν έγινε αποδεκτή από τον Κύρο, με αποτέλεσμα όλες, εκτός της Μιλήτου, να προβούν σε οχυρωματικά έργα. Ακολούθως, στην συνέλευση που έλαβε χώρα στο Πανιώνιο αποφάσισαν να ζητήσουν την βοήθεια της Σπάρτης, γεγονός που αποδεικνύει την εκτίμηση και τον σεβασμό που έτρεφαν οι υπόλοιποι Έλληνες για τους Σπαρτιάτες. Παρόλο, όμως, που κάτι τέτοιο δεν ήταν εφικτό την δεδομένη στιγμή, η Σπάρτη φρόντισε να προειδοποιήσει τον Κύρο ότι σε περίπτωση που έβλαπτε τις ιωνικές πόλεις, οι Σπαρτιάτες δεν επρόκειτο να μείνουν ασυγκίνητοι.
Ο Κύρος, ωστόσο, δίχως να δείξει τον παραμικρό δισταγμό απέναντι στην προειδοποίηση των Σπαρτιατών, κατάφερε με την σύμπραξη της Μιλήτου να υποτάξει τις υπόλοιπες ιωνικές πόλεις, στις οποίες τότε δεν επικρατούσε ομόνοια, γεγονός που δημιούργησε, αναμφίβολα, πρόσφορο έδαφος για την υποταγή τους. Παράλληλα, τα συμφέροντα των τοπικών τυράννων, οι άκαιροι τοπικισμοί, αλλά και οι δωροδοκίες σε χρυσό οδήγησαν τις ιωνικές πόλεις, την μια μετά την άλλη, στην υποταγή και στην καταστροφή τους, καθώς τα εύφορα εδάφη τους λεηλατήθηκαν βάναυσα και οι κάτοικοι τους εξανδραποδίστηκαν. Έπειτα, ο Κύρος έστρεψε τις βλέψεις του προς την Βαβυλώνα και το κράτος των Χαλδαίων.
Η Αίγυπτος καταλήφθηκε τελικά από τον γιο του Κύρου, Καμβύση, μετά την μάχη στο Πηλούσιον το 525 π.χ. Ιστορικές πηγές παραδίδουν ότι η κατάληψη της Αιγύπτου δεν θα ήταν εφικτή, αν δεν υπήρχε ο στόλος και τα λιμάνια της ανατολικής Μεσογείου. Ακόμη, λέγεται ότι ο Καμβύσης υπήρξε πολύ φιλικός με τους Ιουδαίους και τους Φοίνικες, με απώτερο σκοπό την απόκτηση της υποστήριξης τους.
Την ίδια αντιμετώπιση είχε και απέναντι στον τύραννο της Σάμου, Πολυκράτη, ο οποίος υπήρξε σύμμαχος των Αιγυπτίων και του φαραώ Άμασι, γνωστού φιλέλληνα. Εντούτοις, οι συνθήκες της εποχής ανάγκασαν τον Πολυκράτη να ακυρώσει την συμμαχία που είχε συνάψει με τον Άμασι και να στείλει σαράντα πλοία προς βοήθεια του Καμβύση, καθώς αισθανόταν ότι ο εξ ανατολών κίνδυνος είχε φτάσει πολύ κοντά στην Σάμο. Εξάλλου, οι Πέρσες δεν ήθελαν σε καμιά περίπτωση να έχουν στα νώτα τους έναν τόσο ισχυρό και επικίνδυνο στόλο, ενώ λέγεται ότι τα πλοία ήταν επανδρωμένα με του πολιτικούς αντίπαλους του Πολυκράτη, τους οποίους έστειλε στην Αίγυπτο με απώτερο σκοπό την εξασφάλιση του θανάτου τους.
Κάποιοι από αυτούς, ωστόσο, κατευθύνθηκαν στην πόλη – κράτος της Σπάρτης, όπου κατηγόρησαν τον Πολυκράτη για μηδισμό, πείθοντας έτσι τους Εφόρους να τους παρέχουν βοήθεια ώστε να εκδιώξουν τον τύραννο από την εξουσία. Έτσι, οι Σπαρτιάτες και τα συμμαχικά προς αυτούς στρατεύματα εκστράτευσαν εναντίον της Σάμου, η οποία από θεματοφύλακας του Αιγαίου είχε μετατραπεί σε ουραγό της περσικής επεκτατικότητας. Η επιχείρηση των Σπαρτιατών δεν στέφθηκε με επιτυχία. Οι ίδιοι, όμως, παραμένοντας απτόητοι, εκστράτευσαν λίγο αργότερα, επιτυχώς, εναντίον του τυράννου της Νάξου, Λύγδαμι.
