Στα Φυλακισμένα μνήματα βρίσκονται θαμμένοι δεκατρείς ήρωες της ΕΟΚΑ. Οι εννέα εξ αυτών εκτελέστηκαν δια απαγχονισμού και οι υπόλοιποι τέσσερις σκοτώθηκαν στα πεδία των μαχών. Στην αγχόνη οδηγήθηκαν ο Μιχαήλ Καραολής , ο Ανδρέας Ζάκος, ο Ιάκωβος Πατάτσος, ο Χαρίλαος Μιχαήλ, ο Μιχαήλ Κουτσόφτας, ο Στέλιος Μαυρομάτης, ο Ανδρέας Παναγίδης και τελευταίος ο 18χρονος ήρωας και ποιητής Ευαγόρας Παλληκαρίδης. Στον ιερό εκείνο τόπο αναπαύονται ακόμη τέσσερις ήρωες. Ο Γρηγόρης Αυξεντίου, ο Μάρκος Δράκος, ο Στυλιανός Λένας και ο Κυριάκος Μάτσης. Όλοι τους θυσιάστηκαν για την απελευθέρωση και την Ένωση της Κύπρου με την μάνα Ελλάδα. Στο παρόν άρθρο θα παραθέσω μερικά λόγια τα οποία ειπώθηκαν από τους απαγχονισθέντες αγωνιστές κατά την διάρκεια της κράτησης τους στα κελιά των κεντρικών φυλακών, ώστε να αναδείξω την ηρωική ιδιοσυγκρασία των γενναίων αυτών παλληκαριών.
«Εμένα δεν πρέπει να με λυπάστε, αφού εγώ δεν βρίσκω λόγο για να με κλαίω, ούτε οι συγγενείς μου πρέπει να με κλαίνε». Τα λόγια αυτά λέχθηκαν από τον ήρωα Μιχαλάκη Καραολή κατά την διάρκεια της κράτησης του στα κελιά των Κεντρικών Φυλακών. Με αυτά τα λόγια ο ήρωας ήθελε να επισημάνει σε συγγενείς και γνωστούς πως δεν πρέπει να θλίβονται για το γεγονός ότι θα οδηγηθεί στην αγχόνη. Ο ίδιος πίστευε πως όταν ένας άνθρωπος θυσιάζεται για την ελευθερία της πατρίδας του, τότε δεν υπάρχει κανένας λόγος οι φίλοι, γονείς και συγγενείς του, να μαραζώνουν για τον χαμό του. Αντιθέτως πρέπει να νιώθουν περήφανοι για αυτόν. Σε ένα γράμμα προς τους φίλους του αναφέρει τα εξής: «Τα Ελληνόπουλα δεν ξέρουν μόνο πως πρέπει να ζουν. Ξέρουν και πώς να πεθαίνουν. Kαι πως την πατρίδα να τιμούν.»
Ο Ανδρέας Παναγίδης είναι ο μοναδικός πατέρας της αγχόνης. Με τον θάνατο του άφησε ορφανά τα τρία ανήλικα παιδιά του. Μια μέρα οι Άγγλοι αποικιοκράτες οδήγησαν τον Παναγίδη στο κελί των βασανιστηρίων. Εκεί ένας Άγγλος αξιωματούχος, λέει στον Ανδρέα Παναγίδη:«Το μόνο που θέλουμε από εσένα, είναι τρία ονόματα, τρία ονόματα συναγωνιστών σου. Αν για κάθε σου παιδί μας πεις ένα όνομα συναγωνιστή σου, παίρνουμε εσένα και την τσάντα με τα χρήματα από τις φυλακές, την γυναίκα σου και τα παιδιά σου από το χωριό σου και σας πάμε στο Λονδίνο. Εκεί θα σου βρούμε δουλειά, θα σου δώσουμε τα λεφτά, η Αγγλική κυβέρνηση θα αναλάβει να μορφώσει τα παιδιά σου και τα παιδιά σου θα ζήσουν ευτυχισμένα.». Ο Παναγίδης μετά από αυτά που άκουσε θύμωσε πολύ και κτύπησε με το χέρι του την τσάντα με τα χρήματα ρίχνοντας την στο πάτωμα. Η απάντηση του ήρωα προς στον Άγγλο αποικιοκράτη ήταν η εξής: «Μεν βάλλεις μπροστά τα μωρά μου για να με κάμεις προδότη της πατρίδας μου. Ούτε για το χατίρι των μωρών μου εγώ δεν μπορώ να προδώσω την πατρίδα μου.». Ο Ανδρέας Παναγίδης είχε την ευκαιρία να πάρει την τσάντα με τα χρήματα και μαζί με την οικογένεια του να ζήσει μια άνετη και πλούσια ζωή στο Λονδίνο. Παρ’όλα αυτά, διάλεξε να ακολουθήσει τον δρόμο της αρετής, της αξιοπρέπειας και της τιμής.
Ο Χαρίλαος Μιχαήλ λίγες ώρες πριν από τον απαγχονισμό του στις κεντρικές φυλακές, δέχτηκε επίσκεψη από τον πατέρα και την μητέρα του. Με τα εξής λόγια αποχαιρέτησε τους γονείς του ο Χαρίλαος: «Έχω το θάρρος να πατήσω την αγχόνη, πατέρα. Εσύ, μάνα, να το έχεις ευχαρίστηση και να το κρατείς καύχημα που πεθαίνω για την πατρίδα.» Ο Χαρίλαος παρότρυνε τους γονείς του να αντιμετωπίσουν τον θάνατο του με θάρρος και αξιοπρέπεια. Λίγα δευτερόλεπτα πριν την εκτέλεση του, όταν ένας Άγγλος αξιωματικός επιχείρησε να του πει κάτι, ο Χαρίλαος τον διέκοψε λέγοντας του: «Έννοια σας, οι Έλληνες ξέρουν να πεθαίνουν.”
«Εγώ είμαι υπερήφανος που πεθαίνω για την πατρίδα. Το ίδιο να είστε και εσείς και να μη μαραζώνετε. Μάνα, αν είσαι Ελληνίδα, μην κλάψεις, γιατί ο γιος σου δεν είναι για κλάματα. Ο γιος σου τραβάει για τη δόξα και την τιμή.» Αυτά ήταν τα τελευταία λόγια του ήρωα Μιχαήλ Κουτσόφτα προς τους συγγενείς του, λίγο πριν την εκτέλεση του. Ο Κουτσόφτας δεν λιγοψύχησε όταν έφτασε η στιγμή της εκτέλεσης του. Αντιμετώπισε την μοίρα του με γενναιότητα και απαράμιλλο θάρρος.
Γράφει στο τελευταίο του γράμμα προς του γονείς του, ο Στέλιος Μαυρομάτης: «Η τελευταία μου επιθυμία που ζητώ από σας είναι: Να σταθείτε ψύχραιμοι μέχρι τέλους και να προσεύχεστε για μένα. Δεν θέλω ούτε μοιρολόγια ούτε θρήνους, παρά μόνο να ευχαριστείτε και να δοξάζετε το Θεό που με αγάπησε και θέλησε να με πάρει κοντά του. Θέλω να ξέρετε πως ο υιός και αδελφός σας πέθανε με το χαμόγελο στα χείλη, γιατί κράτησε μέχρι τέλους τον ιερόν όρκον που έδωσε να θυσιαστή χάριν της ελευθερίας της Κύπρου.». Ο Στέλιος Μαυρομάτης αγωνίστηκε για την πατρίδα με σθένος, αγωνιστικότητα και αυταπάρνηση θυσιάζοντας εν τέλει, την ίδια τη ζωή του. Ο ίδιος πίστευε πως είναι θείο δώρο η θυσία του προς την πατρίδα.
Ευαγόρας Παλληκαρίδης. Το αμούστακο παλληκάρι από την Τσάδα της Πάφου.Ο ήρωας ποιητής, ο οποίος σε ηλικία μόλις 17 ετών εγκατέλειψε το σχολείο και εντάχθηκε στις αντάρτικες ομάδες της ΕΟΚΑ. Οι στίχοι των ποιημάτων του, έγιναν ύμνος για κάθε απροσκύνητο Έλληνα, που αντιστέκεται στον επιχειρούμενο αφελληνισμό της πατρίδα μας. «Θα πάρω μιαν ανηφοριά θα πάρω μονοπάτια, να βρω τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά.». Στο τελευταίο γράμμα του δηλώνει: «Θ’ ακολουθήσω με θάρρος τη μοίρα μου. Ίσως αυτό να ‘ναι το τελευταίο μου γράμμα. Μα πάλι δεν πειράζει. Δεν λυπάμαι για τίποτα. Ας χάσω το καθετί. Μια φορά κανείς πεθαίνει. Θα βαδίσω χαρούμενος στην τελευταία μου κατοικία. Τι σήμερα, τι αύριο; Όλοι πεθαίνουν μια μέρα. Είναι καλό πράγμα να πεθαίνει κανείς για την Ελλάδα. Ώρα 7:30. Η πιο όμορφη μέρα της ζωής μου. Η πιο όμορφη ώρα. Μη ρωτάτε γιατί.»
«Το μόνο που λυπούμαι είναι που δεν θα προλάβω να δω την Κύπρο μας ελεύθερη».Αυτα ήταν τα τελευταία λόγια του απαγχονισθέντα αγωνιστή της ΕΟΚΑ Ανδρέα Δημητρίου προς την μητέρα του, λίγες ώρες πριν από τον απαγχονισμό του.
Γράφει στο τελευταίο του γράμμα προς τον αδελφό του ο ήρωας Ανδρέας Ζάκος: «Αγαπητέ αδελφέ, Όταν πάρεις αυτό το γράμμα μου, θα έχω φύγει για πάντα. Η ώρα του θανάτου πλησιάζει, μα στη ψυχή μας φωλιάζει η ηρεμία. Τη στιγμή αυτή ακούμε την Ηρωική Συμφωνία του Μπετόβεν. Στη θέση που βρισκόμαστε τώρα, ούτε με το μικροσκόπιο δεν μπορούμε να ανακαλύψουμε που υπάρχει τραγωδία στο θάνατο. Τότε μόνο θα αισθανόμουνα λύπη, αν ήξερα ότι θα μπορούσα να μείνω για πάντα νέος και αθάνατος, αν απέφευγα την εκτέλεση θα μπορέσω να μείνω πάντα νέος και αθάνατος. Πρώτα ή ύστερα θα έπρεπε να διαθέσω τη ζωή μου. Δεν βλέπω πιο κατάλληλη περίσταση από την τωρινή, για να το κάνω. Δίνε θάρρος στην οικογένεια. Προσπάθησε να παρηγορήσεις τη μητέρα μας. Ο πρώτος γιος από τώρα και στο εξής, θα είσαι εσύ και όχι εγώ. Σε φιλώ Ο αδελφός σου, Αντρέας. »
«Μάνα μου δεν θέλω να λυπηθείς που θα με στερηθείς. Να σαι περήφανη και να ξέρεις πως θα βαδίσω στην αγχόνη ψύχραιμα σαν αληθινός Έλληνας. Ο Θεός είναι μεγάλος». Ιάκωβος Πατάτσος.
Οι ασυμβίβαστοι απαγχονισθέντες ήρωες της ΕΟΚΑ, μας δίδαξαν με την θυσία τους πως η λευτεριά δεν κερδίζεται με οδυνηρούς συμβιβασμούς και υποχωρήσεις, αλλά κατακτιέται με σκληρούς αγώνες και θυσίες. Έχουμε χρέος απέναντι στα λεβεντόπαιδα της ΕΟΚΑ να συνεχίσουμε τον αγώνα μέχρι την τελική δικαίωση της πατρίδας μας. Οι ήρωες της αγχόνης δεν λιγοψύχησαν μπροστά στο ικρίωμα. Δεν προσκύνησαν τον κατακτητή, ούτε πτοήθηκε το φρόνημα τους με τα βασανιστήρια και τις κακουχίες που υπέστησαν. Οι Εθνικιστές του Μετώπου Νεολαίας του ΕΛΑΜ, θα βρίσκονται πάντοτε μπροστάρηδες στις επάλξεις του εθνικού αγώνα. Θα αγωνιστούμε μέχρι τέλους, για μια Κύπρο ελεύθερη και Ελληνική.
Σωτήρης Παπακυριακού
Μέτωπο Νεολαίας
Εθνικού Λαϊκού Μετώπου (Ε.ΛΑ.Μ.)
