Η Κυπριακή νεολαία πρωτοστάτησε στον απελευθερωτικό Αγώνα της ΕΟΚΑ. Παρά τις δύσκολες συνθήκες που επικρατούσαν, χωρίς αυτήν, αναφέρει στα απομνημονεύματα του ο Αρχηγός Γεώργιος Γρίβας-Διγενής, δεν θα επιτελείτο τόσο μεγάλο έργο στη Κύπρο.
Όλες οι αρετές ενός πραγματικού μαχητή την διακατείχαν, εθνική έξαρση, δίψα για μεγάλα έργα, περιφρόνηση του κινδύνου, αγάπη προς τη περιπέτεια, πείσμα για την επιτυχία και πολύ μεγάλη αντοχή. Όμως, πλην την εθνική φλόγα που την διακατείχε, η Κυπριακή Νεολαία ήταν εντελώς άπειρη σε ότι αφορούσε τη χρήση όπλων, οπότε και χρειαζόταν οργάνωση, καθοδήγηση και εκπαίδευση. Παρά τις δυσχέρειες όμως, έδειχνε ζήλο, αγωνιστική διάθεση και τόλμη, προσόντα θαυμάσια κατά τον Γρίβα Διγενή.
Η Νεολαία ακολουθούσε τις γραπτές διαταγές του Αρχηγού της ΕΟΚΑ για την εκάστοτε ειδική περίπτωση εξορμήσεως της. Αρχικά το βάρος έπεσε στις πόλεις και ιδιαίτερα στη Λευκωσία όπου εκεί η οργάνωση της Νεολαίας ανατέθηκε στον Χριστόφορο Σεραφείμ. Στη Λεμεσό, ανέλαβαν την οργάνωση οι Μανώλης Σαββίδης και Αρίστος Χρυσοστόμου. Σιγά σιγά, οι δυνατότητες αυξάνονταν και η οργάνωση επεκτείνονταν σε ολόκληρη τη Νήσο.
Η Νεολαία της Κύπρου, προσέφερε το πολύτιμο αίμα της στον Αγώνα για την ελευθερία και καλύφθηκε με αΐδιων δόξα, γράφοντας ιστορικές σελίδες για τις οποίες ολόκληρο το Ελληνικό έθνος είναι υπερήφανο.
Στο μυαλό της υπήρχε μόνο η ιερή αποστολή της : «Το διώξιμο του κατακτητού». Πιστή στην ιδέα αυτή, ανταποκρίθηκε αξιοθαύμαστα στις θυσίες που συνεχώς ζητούνταν από εκείνην. Στη Κυπριακή νεολαία, παρατηρήθηκε κάτι αξιοθαύμαστο, απαράμιλλο ψυχικό σθένος και πρωτοφανής αποφασιστικότητα. Ο Γρίβας Διγενής αναφέρει σχετικά : «διοικούσα ψυχάς και όχι ανθρώπινην σάρκα». Πολλές φορές μάλιστα, ζητούσε και έφερναν εις πέρας πράγματα ακατόρθωτα ακόμα και από έμπειρους στρατιώτες τακτικού στρατού. Οι διαταγές του Αρχηγού, δεν ήταν γι αυτήν μια ξηρά επιταγή προς εκτέλεση, αλλά υπόδειξη εκπληρώσεως ενός υψηλού και ιερού χρέους.
Το παράδοξο ήταν ότι , ενώ η κούραση είναι συναίσθημα ανθρώπινο, η ασύγκριτη υπεροχή του αντιπάλου πολλές φορές δύναται να κάμψει και τους πλέον ανδρείους, ενώ οι κίνδυνοι και οι θυσίες δυνατόν να εμπνεύσουν φόβο, στην περίπτωση της Κυπριακής Νεολαίας, συνέβη το αντίθετο, όσο περισσότερη η πίεση του αντιπάλου, τόσο μεγαλύτερη η αντίδραση της. Το υψηλό ηθικό της πάντα αντιμετώπισε την υπεροχή του αντιπάλου, αναμένοντας με αποφασιστικότητα και θάρρος τη κατάλληλη στιγμή για να χτυπήσει τον εχθρό και να νικήσει.
Οι πρώτες αποστολές που ανατέθηκαν στη Νεολαία, ήταν η διανομή φυλλαδίων της Οργάνωσης, ομαδικές πατριωτικές εξορμήσεις και διαδηλώσεις, αναζήτηση και συγκέντρωση διαφόρων πληροφοριών, παρακολούθηση υπόπτων προσώπων και προδοτών. Αργότερα, όσο οι τάξεις της πειθαρχούσαν και γίνονταν πλέον συνεκτικές, σχημάτισαν ομάδες σαμποτέρ, ομάδες παρασκευής εκρηκτικών υλών, ομάδες κρούσεως εντός πόλεων, ομάδες παρακολουθήσεως του οικονομικού μποϊκοτάζ και κάποιοι «επίλεκτοι» προσχώρησαν μαχητές διαφόρων κατηγοριών στις ένοπλες ομάδες της Οργάνωσης.
Κατά τη διάρκεια του Αγώνα, με εντολή του Αρχηγού ιδρύθηκε η ΑΝΕ (Άλκιμος Νεολαία ΕΟΚΑ), όπου τα μέλη που την καταρτίζανε ήταν νέοι και νέες, μαθητές των Γυμνασίων του νησιού. HANE, διοργάνωνε εκδηλώσεις και ομιλίες ώστε να διατηρούν υψηλό το ηθικό των πολιτών και έκαναν εράνους με σκοπό την οικονομική υποστήριξη των οικογενειών των φονευθέντων αγωνιστών.
Στη πραγματικότητα το εκπαιδευτικό πρόγραμμα από κάποιο χρονικό σημείο και μετά είχε καταργηθεί. Η μαθητιώσα νεολαία βρισκόταν συνέχεια στο δρόμο, με μαχητικότητα και παλμό, καθημερινά επί ποδός πολέμου, αντιμετωπίζοντας τον Βρετανικό στρατό με όσα μέσα διέθεταν. Μία από τις «αγαπημένες» συνήθειες των μαθητών, ήταν να παγιδεύουν με νάρκες το σημείο στο οποίο στηριζόταν το κοντάρι της Ελληνικής σημαίας στα εκάστοτε σχολεία, ώστε κάθε φορά που οι Βρετανοί επιχειρούσαν την υποστολή τους, να τραυματίζονται.
Ο Αρχηγός Γρίβας Διγενής, επένδυσε στην αδάμαστη Κυπριακή Νεολαία και κέρδισε. Οι μορφές των νεαρών εθνομαρτύρων της ΕΟΚΑ, έγιναν πρότυπα για κάθε νέο Έλληνα και Ελληνίδα.
Σε χαιρετισμό του, απευθυνόμενος στην ΑΝΕ στις 16 Δεκεμβρίου του 1957, αναφέρει μεταξύ άλλων :
«Μην λυγίσετε μπροστά στη βία. Ηφαίστειο να γίνουν τα στήθια σας. Η λευτεριά αποκτάται με αίμα, όχι με ειρηνικές ψευτοφωνές. Αυτές είναι μόνο για τους δειλούς. Τιμή σε εκείνους που φέρουν τραύματα. Τα τραύματα στους αγώνες είναι παράσημα. Η αδράνεια και ο φιλοτομαρισμός είναι γνώρισμα και ένδειξις σαπίλας, εθνικής και κοινωνικής. Ντροπή σε εκείνους που τα προτιμούν, όταν οι άλλοι αγωνίζονται και πέφτουν.»
Τέλος, αναφέρονται ενδεικτικά τα ονόματα εφήβων ακόμα και παιδιών, οι οποίοι έπεσαν ηρωικά ή συνελήφθησαν, βασανίσθηκαν και καταδικάσθηκαν κατά τη διάρκεια του τετραετούς Απελευθερωτικού Αγώνα.
Πετράκης Γιάλλουρος, 17 ετών . Δολοφονήθηκε από Άγγλους στην Αμμόχωστο κατά τη διάρκεια διαδήλωσης (07/02/1956) Γεωργίου Ανδρέας, 16 ετών. Δολοφονήθηκε από Άγγλους στη Λεμεσό (27/09/1955) Γιάγκου Νίκη, 13 ετών. Σκοτώθηκε έξω από το διοικητήριο της Λεμεσού, από βόμβα ριφθείσα κατά των δυνάμεων ασφαλείας (03/04/1956) Δημητριάδης Δημητράκης, 7 ετών. Δολοφονήθηκε από Άγγλους κατά τη διάρκεια διαδήλωσης (13/03/1956) Αριστείδης Χαραλάμπους, 15 ετών. Καταδικάστηκε σε κάθειρξη δέκα ετών για ρίψη βόμβας Βάσος Χριστοφόρου, 17 ετών. Καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη για κλοπή όπλου Μαυρούδης Γεωργίου, 15 ετών. Φυλακίστηκε χωρίς καταδίκη για κατοχή όπλου.
