Εορτάζει στις 2 Σεπτεμβρίου εκάστου έτους.
Ο Άγιος Μάμας γεννήθηκε στη Γάγγρα της Παφλαγονίας το 260 μ.Χ., από γονείς χριστιανούς, το Θεόδοτο και τη Ρουφίνα, όταν αυτοί ήταν μέσα στη φυλακή, όπου πέθαναν προσευχόμενοι. Έτσι ο Μάμας, βρέφος ακόμα, έμεινε ορφανός. Όμως, μια πλούσια χριστιανή γυναίκα, η Αμμία, τον υιοθέτησε και τον ανέθρεψε με στοργή μητρική και σύμφωνα με το πνεύμα του Ευαγγελίου. Επειδή δε ονόμαζε τη θετή του μητέρα συνεχώς μάμα, (δηλ. μαμά), ονομάστηκε Μάμας.
Όταν έγινε 15 χρονών, πιάστηκε από ειδωλολάτρες, διότι χωρίς φόβο, δημόσια, ομολογούσε το Χριστό. Τότε τον χτύπησαν αλύπητα. Κρέμασαν στο λαιμό του μολυβένιο βαρίδιο και τον έριξαν στη θάλασσα. Όμως με τη δύναμη του Θεού σώθηκε. Έπειτα τον ξανασυνέλαβαν και τον έριξαν σε αναμμένο καμίνι και μετά τροφή στα θηρία. Αλλά επειδή και απ’ αυτά σώθηκε θαυματουργικά, διαπέρασαν την κοιλιά του με τρίαινα. Και έτσι μαρτυρικά και ένδοξα αναχώρησε απ’ αυτή τη ζωή. Μας θυμίζει δε τα λόγια του Κυρίου, που είπε: «ὅστις οὖν ταπεινώσει ἑαυτὸν ὡς τὸ παιδίον τοῦτο, οὗτος ἐστὶν ὁ μείζων ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν» (Ματθαίου, ιη’ 4). Όποιος, δηλαδή, ταπεινώσει τον εαυτό του σαν το παιδάκι αυτό, αυτός είναι ο μεγαλύτερος στη βασιλεία των ουρανών.
Ο κατεχόμενος ναός του Αγίου Μάμα, στην πολύπαθη πόλη της Μόρφου
Είναι ένας από τους πιο σημαντικούς φραγκοβυζαντινούς ναούς της Κύπρου. Η κάτοψη αλλά και οι όψεις του είναι όμοιες με αυτές του καθολικού της μονής του Αγίου Νεοφύτου στην Πάφο και πιθανώς να είναι έργα του ίδιου αρχιτέκτονα. Στο μέσο του βόρειου τοίχου, σε περίοπτο σημείο του ναού, βρίσκεται μαρμάρινη σαρκοφάγος από λευκό μάρμαρο, του 3ου αιώνα μ.Χ. Είναι μέσα σ᾽ αυτή, που τοποθετήθηκαν, σε δεύτερη χρήση, τίμια λείψανα του αγίου Μάμαντος και μεταφέρθηκαν στο νησί μας κατά τη βυζαντινή περίοδο.
Στο μοναστήρι υπάρχουν τοιχογραφίες που χρονολογούνται την περίοδο της Ενετοκρατίας, αλλά δεν υπάρχουν τοιχογραφίες σ’ όλο το ναό.
Ο ναός του Αγίου Μάμαντος ουδέποτε ζωγραφίστηκε ολόκληρος. Τοιχογραφίες έγιναν κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας στην κόγχη της πρόθεσης και στη δυτική όψη των ανατολικών κιόνων, που μεσολαβούν στο εικονοστάσιο. Επίσης, στο βόρειο τοίχο υπάρχει μία τοιχογραφία του 20ού αιώνα, που απεικονίζεται ο Αρχάγγελος Μιχαήλ ένστολος με πύρινη ρομφαία, είναι ενυπόγραφο έργο του ζωγράφου Όθωνα Γιαβόπουλου (1862-1936). Η τοιχογραφία που έγινε με την τεχνική της ελαιογραφίας ζωγραφίστηκε το 1921 σύμφωνα με τη συνοδευτική επιγραφή «Δέησις τ[ου δούλου του Θεού] Κωνσταντίνου [Γεω]ργιάδη Σ[υζύ]γου και Τέκνων 1921».
Ήδη από τον 16ο αιώνα ο ναός αποτελούσε καθολικό Μονής αφιερωµένης στον Άγιο Μάµαντα. Τη Μονή επισκέφθηκε το 1727 και το1735 ο Ρώσος περιηγητής Βασίλειος Μπάρσκυ. Κατά την επίσκεψή του το 1727 περίγραψε τον ναό, ενώ κατά το 1735 σχεδίασε το µοναστήρι. Σε μαρμάρινο κίονα της δυτικής εισόδου άφησε γραπτή ενθύμηση της επίσκεψής του στο ναό.
Το 1900 κτίστηκε το κωδωνοστάσιο στη βορειοανατολική γωνιά του ναού. Το 1907 στη δυτική και τη βόρεια πλευρά κατασκευάστηκε υπόστεγο (ηλιακός) από τον εργολάβο Γεώργιο Ασσιώτη από το Καϊµακλί. Την ίδια εποχή έγινε και το λιθανάγλυφο προσκυνητάρι στη δυτική πλευρά του ναού.
Ο ναός κατελήφθη το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα και μετατράπηκε σε «μουσείο εικόνων».
