Το 334 π.χ διαδραματίστηκε μία σπουδαία μάχη και μεγάλης ζωτικής σημασίας στην περιοχή του Γρανικού ποταμού, με πρωταγωνιστή τον μεγάλο αρχηγό και στρατηλάτη Μέγα Αλέξανδρο.
Εκείνο το διάστημα ο Μέγας Αλέξανδρος είχε πετύχει την ενοποίηση όλων των Ελληνικών πόλεων κρατών για έναν κοινό σκοπό, την εκστρατεία κατά των Περσών και την κατάκτηση του τότε κόσμου (Ασία, Περσία, Αίγυπτο κτλ). Ο Αλέξανδρος περνά λοιπόν απέναντι στην Μικρά Ασία με τον στρατό του, και πριν συνεχίσει την πορεία του εναντίον των Περσών, κάνει μία παύση για απόδοση τιμών στον ερειπωμένο τάφο του Αχιλλέα στην Τροία.
Απέδωσε τιμές μαζί με τους στρατιώτες του και χτύπησε συμβολικά με δύναμη το ακόντιό του στο έδαφος, ως ένδειξη αποφασιστικότητας και δύναμης για την κατάκτηση της Ασίας και ισοπέδωση των Περσών. Ακολούθως συνέχισαν τον δρόμο τους. Οι Πέρσες, διαθέτοντας πανίσχυρο στρατό ο οποίος υπερίσχυε αριθμητικά, είχαν στις τάξεις τους τον Μέμνονα τον Ρόδιο, ο οποίος όπως ως Έλλην, ήξερε τον τρόπο σκέψης και λειτουργίας των Ελλήνων. Πρότεινε λοιπόν στον Δαρείο να ακολουθήσουν την τακτική της καμένης γης. Δηλαδή να οπισθοχωρήσει ο Περσικός στρατός καίγοντας τα σπαρτά και τα ζώα, και μολύνοντας όλες τις πηγές νερού, ώστε με αυτόν τον τρόπο να καταστεί αδύνατη η προώθηση του Ελληνικού Στρατού. Ο Δαρείος δε δέχτηκε και τοποθέτησε τον στρατό του σε παράταξη στον Γρανικό ποταμό, αναμένοντας τον Αλέξανδρο και το στρατό του. Σε μια επική μάχη στην οποία αναδείχτηκαν οι στρατηγικές ικανότητες του Στρατηλάτη της Μακεδονίας, οι Έλληνες συνέτριψαν τους Πέρσες και τους συμμάχους τους.
Αυτή η νίκη ήταν πολύ σημαντική καθώς αποτέλεσε την πρώτη της μεγάλης εκστρατείας προς ανατολάς, καθώς και ένα τεράστιο πλήγμα για το ηθικό των Περσών και των συμμάχων τους, μιας και το ότι υπερείχαν αριθμητικά δεν σήμαινε τίποτα και αποδείχθηκε στην πράξη. Για να κατανοήσουμε όμως το σχέδιο στρατηγικής του Μέγα Αλεξάνδρου στην μάχη αυτή θα αναλύσουμε την έναρξη διεξαγωγής της μάχης καθώς και τις τοποθετήσεις των παρατάξεων των Ελλήνων και των περσών αντίστοιχα, οι οποίοι να σημειώσω ότι είχαν βαρύ οπλισμό και ήταν εξαίρετοι πολεμιστές.
Ενώ κινούταν εντός των εδαφών της Μικράς Ασίας, ο Αλέξανδρος πληροφορήθηκε από μια ομάδα ανιχνευτών ότι σημαντική Περσική δύναμη έχει στρατοπεδεύσει στις όχθες του Γρανικού ποταμού και είναι έτοιμη για σύγκρουση. Ο Παρμενίων συμβούλευσε τον Αλέξανδρο να στρατοπεδεύσουν στην όχθη του ποταμού και να επιτεθούν το χάραμα. Με αυτό τον τρόπο, σε περίπτωση που η αντίπαλη παράταξη δεν είχε προλάβει να λάβει τις θέσεις της, ο Ελληνικός στρατός θα είχε το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού. Ο Αλέξανδρος δε συμφώνησε και αποφάσισε να παρατάξει αμέσως το στρατό του και να προχωρήσει σε μάχη.
Σύμφωνα με τις εντολές του, στο κέντρο της δύναμης των Ελλήνων παρατάχθηκαν οι έξι τάξεις της φάλαγγας. Οι φαλαγγίτες έφεραν βαρύ αμυντικό οπλισμό, ενώ βασικό τους όπλο υπήρξε η σάρισσα, ξύλινο δόρυ με μήκος που μπορούσε να φτάσει τα 6,5 μέτρα και βάρος μέχρι και 8 κιλά. Ο βαρύς οπλισμός και το μεγάλος μήκος της σάρισσας καθιστούσαν τη φάλαγγα σχετικά δυσκίνητη, παράλληλα όμως προσέφεραν σε αυτή ασύγκριτη ισχύ όσον αφορά την κατά μέτωπο εφόρμηση. Γνωρίζοντας τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του συγκεκριμένου σχηματισμού, οι Μακεδόνες στρατηγοί δε χρησιμοποίησαν τη φάλαγγα ως βασική δύναμη κρούσης, δε σκόπευαν δηλαδή, μέσω της επέλασής της, να επιφέρουν κάποιο καθοριστικό πλήγμα στον αντίπαλο. Αντίθετα, χρησιμοποιούσαν τη φάλαγγα ώστε να τραβήξουν τις αντίπαλες δυνάμεις επάνω της, να τις εγκλωβίσουν, και στη συνέχεια να πετύχουν το καθοριστικό πλήγμα με το βαρύ ιππικό τους. Δεξιά της φάλαγγας ήταν παρατεταγμένο το επίλεκτο σώμα των υπασπιστών υπό τον Νικάνορα, γιο του Παρμενίωνα. Κατόπιν έρχονταν οι ίλες του ιππικού, με τους σαρισσοφόρους ιππείς, τους Παίνονες και την ίλη των συμμάχων από την Απολλωνία. Μαζί τους ήταν συνταγμένοι οι υπόλοιποι σύμμαχοι, οι τοξότες και οι ακοντιστές, διαμορφώνοντας το δεξιό κέρας της παράταξης, το οποίο βρισκόταν κάτω από τις εντολές του Αλεξάνδρου. Οι αριστερές πλευρές της φάλαγγας προστατεύονταν από τρεις διαφορετικές ίλες του ιππικού. Πρώτοι συντάχθηκαν οι Θράκες, κατόπιν οι σύμμαχοι ιππείς και τέλος οι Θεσσαλοί ιππείς, διαμορφώνοντας το αριστερό κέρας της παράταξης, τη συνολική εποπτεία του οποίου ανέλαβε ο Παρμενίωνας.
Στην αντίπερα όχθη παρατάχθηκε κατά μήκος του ποταμού το περσικό ιπππικό• δεξιά οι Μήδοι και οι Βακτριανοί, αριστερά ο Μέμνων και οι γιοι του, μαζί με τον Αρσαμένη και τους ιππείς του, και στο μέσο οι Παφλαγόνες και οι Υρκανοί, υπό την αρχηγία του Αρσίτη και του Σπιθριδάτη. To περσικό, το ασιατικό και το ελληνικό πεζικό, αποτελούμενο κυρίως από μισθοφορικές δυνάμεις, παρατάχθηκαν λίγο πιο πίσω, ως επιφυλακή, γιατί οι εχθροί ήθελαν κυρίως με το ιππικό να αντιταχθούν στη διάβαση του Αλέξανδρου.
Σύμφωνα με την αφήγηση του Αρριανού, επί μακρόν διάστημα της ώρας, οι δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις παρέμεναν αδρανείς και σιωπηλές, η μία έναντι της άλλης στις δυο όχθες του ποταμού Γρανικού. Τα περσικά στρατεύματα, ανέμεναν την κίνηση του Αλέξανδρου και των ελληνικών δυνάμεων, ούτως ώστε να επιτεθούν στους Έλληνες ενώ εκείνοι θα επιχειρούσαν τη διάβαση του ποταμού.
Τότε κατεφάνη η στόφα του ηγέτη: ο Αλέξανδρος έφιππος, διατάζει τους άνδρες του να τον ακολουθήσουν επιδεικνύοντας την ελληνική τους ανδρεία, εκείνη την οποία εξυμνούσε ο Όμηρος μέσα από τους χρυσούς κι αιμάτινους, χιλιοτραγουδισμένους στίχους του τραγουδιού της Ιλιάδος. Πρώτη εισέρχεται στον ποταμό η ίλη του Σωκράτη, οδηγός του ιππικού, υπό την ηγεσία του Πτολεμαίου, του γιού του Φιλίππου, ακολουθούν οι Παίονες πρόδρομοι ιππείς, υπό την ηγεσία του Αμύντα, του γιού του Αρραβαίου και ένα τάγμα πεζικού. Ο Μεγάλος Στρατηλάτης υπό τους ήχους των σαλπίγγων και των ιαχών των ανδρών προς το Θεό του Πολέμου, τον Ενυάλιο Άρη, καθοδηγεί τη δεξιά παράταξη. Το στράτευμα διαβαίνει τον ποταμό κινούμενο λοξά, προκειμένου να αποφύγει την μετωπική επίθεση από τους παρατεταγμένους στην όχθη και σε σειρά Πέρσες.
Αντιλαμβανόμενοι οι Πέρσες την ελληνική κίνηση, βάλλουν με καταιγισμό τοξευμάτων το σημείο εκείνο εκ του οποίου οι άνδρες του Σωκράτη και του Αμύντα επιχειρούν να εξέλθουν του ποταμού, με αποτέλεσμα την απώθηση της επιθέσεως. Οι Πέρσες οι ευρισκόμενοι στα ψηλά σημεία της όχθης σημαδεύουν τους Έλληνες εντός του ποταμού, εκείνοι δε οι οποίοι στέκονται χαμηλότερα κατέβαιναν και εισέρχονταν στο νερό. Εφορμούν τότε οι υπόλοιποι ιππείς της ελληνικής παρατάξεως με πρώτους τους εταίρους, την Μακεδονική Αριστοκρατία, και με νέο θάρρος και πολεμική λύσσα επανέρχονται στη μάχη η ίλη του Σωκράτη και οι Παίονες πρόδρομοι. Το σύνολο του ελληνικού ιππικού διασχίζει πλέον τον Γρανικό. Εκτεθειμένο σε απροστάτευτο μέρος και στις προσβολές των Περσών από ψηλά, το δεξί κέρας της ελληνικής επιθέσεως υφίσταται απώλειες, εντούτοις ανθίσταται σθεναρά και μάχεται με αξιομνημόνευτη επιμονή, με τα δόρατα έναντι των περσικών ακοντίων, προκειμένου να δημιουργήσει το πρώτο προγεφύρωμα για τον επερχόμενο Στρατηλάτη.
Οι Πέρσες παρατάσσουν στο συγκεκριμένο σημείο το πλέον επίλεκτο και αξιόμαχο τμήμα του περσικού ιππικού. Με αυτό το τμήμα, μάχονται ο Ρόδιος Μέμνων και οι γιοί του. Κι ενώ τα περσικά στρατεύματα δείχνουν ικανά να ανακόψουν την επίθεση των Μακεδόνων, ορμά στη μάχη ο Βασιλεύς Αλέξανδρος, δίνοντας τεράστια ανάσα στο ηθικό των Ελλήνων, οι οποίοι συνεχίζουν να μάχονται με απαράμιλλο ηρωισμό και γενναιότητα. Επικεφαλής της δεξιάς παρατάξεως, ο Αλέξανδρος εφορμά με αστείρευτο στους τρομοκρατημένους Πέρσες, ως ο τρισένδοξος Αχιλλέας χιμούσε κατά των τειχών της Τροίας, μερικούς αιώνες νωρίτερα. Ολάκερο το ιππικό των Ελλήνων έχει πια διαβεί τον ποταμό και συγκρούεται μετά των Περσών κατά μήκος της όχθης. Την χειμαρρώδη επίθεση των Μακεδόνων υπό τον Αλέξανδρο, δίνουν οι Θεοί να βιώσει το τμήμα της περσικής παρατάξεως, όπου στέκεται το πυκνότερο κομμάτι του ιππικού τους, μαζί με τους ηγεμόνες τους. Η τακτική του υπέρλαμπρου Στρατηλάτη, προφανής: πρέπει να κατακοπεί και να τραπεί σε άτακτη φυγή το περσικό ιππικό!
Πάνω στην μάχη έσπασε το δόρυ του Αλέξανδρου. Ο Κορίνθιος Δημάρατος του έδωσε το δικό του. Εκείνος το πήρε και μόλις είδε τον Μιθριδάτη να προσπαθεί να τους εμβολίσει με ένα τμήμα ιππικού, έτρεξε ο ίδιος μπροστά από τους άλλους και τον διαπέρασε με το δόρυ του. Τότε ο Ροισάκης επιτέθηκε στον Αλέξανδρο και τον χτύπησε με την πάλα στο κεφάλι, σχίζοντας την περικεφαλαία του Μακεδόνα Στρατηλάτη. Ο Αλέξανδρος τον σκότωσε, διαπερνώντας με το δόρυ τον θώρακα του. Ο Σπιθριδάτης, στο μεταξύ, πλησίαζε από πίσω τον Αλέξανδρο με υψωμένη την πάλα. Τον πρόλαβε, όμως, ο Κλείτος, ο επονομαζόμενος Μέλας και αδελφός της τροφού του Αλέξανδρου, κόβοντάς του το χέρι.
Οι Πέρσες και τα άλογά τους, που βάλλονταν πανταχόθεν από τα δόρατα, τους ιππείς και τους ψιλούς, τράπηκαν σε άτακτη φυγή, πρώτα στο σημείο όπου πολεμούσε ο Αλέξανδρος. Ευθύς αμέσως παρέλυσαν και οι πτέρυγες καθώς δέχονταν ανηλεή χτυπήματα, δεξιά από τον Παρμενίωνα και αριστερά από τον Πτολεμαίο. Σκοτώθηκαν περίπου 1.000 Πέρσες ιππείς. Η καταδίωξη δεν κράτησε πολύ, καθώς ο Αλέξανδρος στράφηκε εναντίον των 20.000 μισθοφόρων. Οδηγώντας την φάλαγγα εναντίον τους, διέταξε τους ιππείς να τους περικυκλώσουν. Τους αποδεκάτισε μέσα σε λίγη ώρα. Περίπου 2.000 πιάστηκαν αιχμάλωτοι.
Στην μάχη αυτήν σκοτώθηκαν πολλοί ηγεμόνες των Περσών: ο Νιφάτης, ο Πετήνης, ο σατράπης της Λυδίας Σπιθριδάτης, ο ύπαρχος της Καππαδοκίας Μιθροβουζάνης, ο Μιθριδάτης, ο Αρβουπάλης, ο Φαρνάκης, ο αρχηγός των μισθοφόρων Ωμάρης. Ο Αρσίτης κατέφυγε στην Φρυγία, όπου αυτοκτόνησε, θεωρώντας τον εαυτό του υπαίτιο της συμφοράς των Περσών.
Η Μάχη του Γρανικού, η πρώτη σύγκρουση του εκστρατευτικού σώματος Μακεδόνων και των υπόλοιπων Ελλήνων, υπό την ηγεσία του Μεγάλου Στρατηλάτη μετά των Περσών και των συμμάχων τους, έχει λάβει τέλος.
Από ελληνικής πλευράς, 25 σύμμαχοι έχουν πέσει στο πεδίο της Τιμής κατά την πρώτη επίθεση, ανοίγοντας με τη θυσία τους τον δρόμο προς τον εκπολιτισμό των βαρβάρων της Ασίας. Ο Βασιλεύς των Μακεδόνων ο οποίος ένωσε τους Έλληνες κατά του κοινού εχθρού, ανέθεσε στον Λύσιππο, τον μοναδικό γλύπτη ο οποίος είχε το δικαίωμα να δημιουργήσει και τη δική του προτομή, να φτιάξει τις χάλκινες προτομές των Πεσόντων, οι οποίες στήθηκαν στην ιερή πόλη της Μακεδονίας, το Δίον.
Επιπρόσθετες απώλειες, υπήρξαν περίπου τριάντα πεζοί και διπλάσιος αριθμός ιππέων. Ο Αλέξανδρος τους έθαψε την επόμενη μέρα, μαζί με τα όπλα τους και άλλα κτερίσματα. Ως ένδειξη ευγνωμοσύνης, αναφέρει ο Αρριανός, απάλλαξε τους γονείς και τα παιδιά τους στην Ελληνική Πατρίδα, από τους φόρους γης και περιουσίας, καθώς επίσης και από άλλες προσωπικές υπηρεσίες.
Διόλου τυχαία ο γιος του Φιλίππου και της Ολυμπιάδος, κατέστη ιδιαίτερα αγαπητός στους στρατιώτες του. Ο Βασιλεύς διέταξε να φροντιστούν οι πληγωμένοι της μεγάλης μάχης. Επιδεικνύοντας πέρα του πολεμικού θάρρους και άριστες ικανότητες ως προς τη διοίκηση και στη διαμόρφωση μιας ξεχωριστής σχέσης με τους άνδρες του, επισκέφτηκε τους τραυματισμένους, εξέτασε τα τραύματά τους, τους ρώτησε που πληγώθηκαν και αφιέρωσε πολλές ώρες παραχωρώντας τους την ψυχική ικανοποίηση και την υπερηφάνεια της διηγήσεως των κατορθωμάτων τους. Να γιατί οι άνδρες του Στρατηλάτη, ήταν διατεθειμένοι δίχως δισταγμό να θυσιάσουν τη ζωή τους για το Βασιλιά τους!
Επιδεικνύοντας το μεγαλείο του Ελληνικού Πολιτισμού και της κουλτούρας του Λαού μας έναντι των βαρβάρων, ο Αλέξανδρος διατάζει να ταφούν οι ηγεμόνες και αρχηγοί των Περσών αλλά και οι Έλληνες μισθοφόροι, οι οποίοι πολέμησαν στο πλευρό τους. Οι απλοί Πέρσες παρέμειναν άταφοι, σύμφωνα με τις συνήθειες της εποχής.
Υπήρξε βεβαίως και δίκαια, σκληρός έναντι των περίπου 2.000 Ελλήνων μισθοφόρων στο πλευρό των Περσών, οι οποίοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Τους έστειλε σιδηροδέσμιους στη Μακεδονική γη, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν σε καταναγκαστικά έργα, διότι είχαν παραβιάσει ως Έλληνες την Ενότητα και τις κοινές αποφάσεις των Ελλήνων.
Τέλος, ο Μέγας Στρατηλάτης δεν παρέλειψε να ευχαριστήσει τους Θεούς. Έστειλε στην Αθήνα τριακόσιες περσικές πανοπλίες ως αφιέρωμα στην Ακρόπολη. Το επίγραμμα επί του αφιερώματος των τριακοσίων ασπίδων ανέφερε:
«Αλέξανδρος ο Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων από των βαρβάρων των την Ασία κατοικούντων».
Εν κατακλείδι, η Μάχη του Γρανικού Ποταμού αποτέλεσε την πρώτη στρατηγικής και ψυχολογικής σημασίας νίκη του Αλέξανδρου επί των βαρβάρων. Επί της ουσίας, επεξέτεινε το ελληνικό προγεφύρωμα στην Ασία, απέκτησε επαρκή ζωτικό χώρο, εξασφάλισε εφόδια για το στράτευμα και ισχυροποίησε τη θέση του στην Πατρίδα. Για τους Πέρσες από την άλλη πλευρά, οι συνέπειες της ήττας ήταν οδυνηρότατες. Όχι τόσο λόγω της απώλειας μιας μάχης αλλά διότι εξαλείφτηκε μεγάλο πλήθος κορυφαίων Περσών αξιωματούχων, ρίχνοντας κατακόρυφα το ηθικό τους. Ο Αλέξανδρος μετά τη μάχη του Γρανικού, εισερχόταν πια στη Μικρά Ασία ως ελευθερωτής των ντόπιων από τον περσικό ζυγό.
