Ποιος είναι αυτός που δε γνωρίζει την ηρωϊκή φράση, <<Ή ταν ή επί τας>>, που έμεινε στην ιστορία και έχει συνδεθεί με την ένδοξη Μάχη των Θερμοπυλών και τον ηρωισμό του Βασιλιά Λεωνίδα και των 300 του.
Ελάχιστοι όμως γνωρίζουν, ότι οι λέξεις αυτές δεν ειπώθηκαν από τον ίδιο τον Λεωνίδα ή οποιονδήποτε κάτοικο της Αρχαίας Σπάρτης. Την ιστορική εκείνη φράση, είπε με περίσσιο θάρρος η σύζυγος του Βασιλιά Λεωνίδα, η Γοργώ όταν τον αποχαιρέτησε για την ιστορική Μάχη.
H Γοργώ ήταν η κόρη του Κλεομένη Α’, βασιλιά της Σπάρτης. Από πολύ μικρή ηλικία, απέδειξε το πόσο ευφυής ήταν, ενώ σχεδόν πάντα δήλωνε τη παρουσία της σε πολλές κρίσιμες πολιτικές συζητήσεις του πατέρα της.
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, όταν ο Αρισταγόρας από τη Μίλητο, διαπραγματευόταν την επίτευξη μιας κρίσιμης συμμαχίας με τον βασιλιά Κλεομένη, παρουσίασε έναν χάρτη όπου αποτυπώνονταν τα γεωστρατηγικά προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι Ιωνικές πόλεις και πρότεινε στον βασιλιά, να προελάσουν οι στρατιώτες του μέχρι την περσική πρωτεύουσα. Εκείνος, ζήτησε προθεσμία για να το σκεφτεί ζητώντας να μάθει την απόσταση από τις ακτές της Ιωνίας μέχρι τα Σούσα. Μαθαίνοντας ότι χρειάζεται περίπου 3 μήνες και μελετώντας όλα τα δεδομένα εκείνης της στιγμής, απέρριψε τη πρόταση του Αρισταγόρα, λέγοντάς του ότι δεν ήθελε να στείλει τον σπαρτιατικό στρατό στην ενδοχώρα της Μικράς Ασίας μακριά από τα πάτρια εδάφη και του ζήτησε να εγκαταλείψει την Σπάρτη πριν από τη δύση του ήλιου. Τότε εκείνος προσπάθησε να τον εξαγοράσει προσφέροντας του δέκα τάλαντα. Η Γοργώ, μόλις 9 ετών περίπου, που ήταν παρούσα, χωρίς να χάσει χρόνο είπε την περίφημη φράση : “Πατέρα θα σε διαφθείρει ο ξένος αν δεν τον διώξεις” . Από το γεγονός αυτό, φαίνεται ότι παρά το νεαρό της ηλικίας της, ήταν μια συνετή δύναμη πίσω από το θρόνο.
Μεγαλώνοντας εξελίχθηκε σε αυτό που από μικρή φαινόταν, μια δυναμική γυναίκα, έξυπνη, που μάλιστα λόγω της οξυδερκής προσωπικότητάς της, είχε ενεργό ρόλο στη πολιτική ζωή της Αρχαίας Σπάρτης και είχε τη δυνατότητα να παρεμβαίνει στον δημόσιο βίο.
Μετά τον θάνατο του βασιλιά Κλεομένη, η Γοργώ ήταν η μοναδική κληρονόμος της περιουσίας του. Όταν έφτασε σε ηλικία γάμου, παντρεύτηκε τον Λεωνίδα που ήταν ετεροθαλής αδελφός του πατέρα της. Οι γάμοι ανάμεσα σε συγγενείς στην αρχαία Ελλάδα επιτρεπόντουσαν και ήταν κάτι απολύτως φυσιολογικό, αφού η περιουσία και ο θρόνος έμεναν στην οικογένεια. Με τον Λεωνίδα η Γοργώ απέκτησε έναν γιο, τον Πλείσταρχο.
Λίγα χρόνια αργότερα έφτασε ένας αγγελιαφόρος στην Σπάρτη, ο οποίος κρατούσε δύο ξύλινες πινακίδες καλυμμένες με κερί, ενώ η μία διπλωνόταν πάνω στην άλλην. Το ευφυές μυαλό της Γοργώς όμως, συνέλαβε αμέσως ότι οι πλάκες μετέφεραν κάποιο σημαντικό μήνυμα και θα το διάβαζαν, αρκεί κάποιος να έξυνε την επιφάνεια με το κερί. Όντως, κάτω από το κερί υπήρχε μήνυμα που είχε αποστείλει ο πρώην βασιλιάς της Σπάρτης Δημάρατος απ΄την εξορία, προειδοποιώντας τους Σπαρτιάτες για την απόφαση του Ξέρξη να εκστρατεύσει εναντίον της Ελλάδος.
Όταν ήρθε η ώρα της επικείμενης Μάχης στις Θερμοπύλες, ο Λεωνίδας επέλεξε να είναι εκείνος ο βασιλιάς που θα πήγαινε, η Αρχαία Σπάρτη είχε δύο βασιλιάδες,, βασιζόμενος στο χρησμό του μαντείου των Δελφών, που έλεγε ότι η Σπάρτη θα χάσει το βασιλιά της. Έτσι επέλεξε τον ηρωικό θάνατο κατά τη μάχη. Οι 300 που επιλέχθηκαν να πάνε στις Θερμοπύλες είχαν όλοι τους γιο, αφού ήταν αποφασισμένοι για την θυσία τους στη μάχη, να μη χανόταν η γενιά τους, ενώ όποιος δεν είχε ακόμα παιδί έμενε πίσω.
Η Γοργώ, ζητώντας από τον Λεωνίδα να φανεί αντάξιος της Σπάρτης, να τιμήσει την ιστορία της και να κάνει το εθνικό του χρέος, τον αποχαιρετά με την ιστορική φράση :
<< Ή ΤΑΝ Ή ΕΠΙ ΤΑΣ >>
Ο βασιλιάς, έπεσε ηρωϊκά στη Μάχη των Θερμοπυλών. Όταν η Γοργώ τον είχε ρωτήσει, αφού θεωρούσε αναπόφευκτο τον θάνατό του, τι έπρεπε να κάνει, εκείνος της απάντησε : << να παντρευτείς έναν καλό άντρα και να κάνετε καλά παιδιά >>. Εκείνη όμως, δεν παντρεύτηκε ποτέ ξανά.
Τέλος, ακόμη μία φράση της που έχει μείνει στην ιστορία, είναι όταν μια γυναίκα της Αττικής την ρώτησε: << Γιατί μόνο εσείς, οι Λάκαινες, έχετε εξουσία πάνω στους άνδρες;>> και εκείνη απάντησε: <<Επειδή είμαστε οι μόνες που γεννάμε άνδρες>>. Η απάντησή της δείχνει, τον σημαντικό ρόλο που είχαν οι γυναίκες Σπαρτιάτισσες, ως μητέρες και ως σύζυγοι.
