Ένας άνθρωπος των γραμμάτων που διέπρεψε στην δύση
Ο Θεόδωρος Γαζής γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη το 1400 μ.Χ., όταν ακόμα η Θεσσαλονίκη ήταν σε ελληνικά χέρια. Δυστυχώς όμως, η τούρκικη λαίλαπα έρχονταν με γρήγορα βήματα κατά της πόλης του Κασσάνδρου, της πόλη που είχε το όνομα της αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στα 1430 η Θεσσαλονίκη έπεσε στα βάρβαρα ασιατικά στίφη. Ο Θεόδωρος Γαζής, ο οποίος ήταν τότε 30 χρονών, πάνω στην ακμή της ηλικίας του, έκανε αυτό που έκαναν εκατομμύρια Έλληνες πριν από αυτόν που δεν μπορούσαν να ζήσουν στον τόπο που κατάγονταν και ξενιτεύτηκε στην Ιταλία.
Από νεαρή ηλικία ο Θεόδωρος Γαζής ασχολήθηκε με τα γράμματα και ιδιαίτερα με την Ελληνική φιλοσοφία που τόσο λάτρεψε. Στην Φεράρα της Ιταλίας σπούδασε φιλοσοφία, ιατρική, θεολογία και φυσικές επιστήμες. Γρήγορα εξελίχτηκε σε καθηγητή του πανεπιστημίου της Φεράρας και δίδαξε τα ελληνικά γράμματα. Επίσης, έκανε πολλές μεταφράσεις αρχαίων ελληνικών έργων. Υπήρξε οπαδός της φιλοσοφίας του Αριστοτέλη και μετέφρασε πολλά έργα του και έγραψε πολλές πραγματείες πάνω στην αριστοτελική φιλοσοφία. Το 1434 δίδαξε στην Σιένα και γρήγορα απέκτησε μεγάλη φήμη σαν μελετητής της ελληνικής γραμματείας και δίδαξε στην Ρώμη. Από το 1440 ως το 1449 έζησε στην Πάβια, στην Μάντουα και στην Φεράρα, ενώ το 1444 διδάχτηκε λατινικά από τον περίφημο λόγιο της εποχής, τον Vittorino da Feltre.
Ο Θεόδωρος Γαζής μετέφρασε στα ελληνικά το έργο του Κικέρωνα. Από το 1449 μέχρι το 1455 εργάστηκε στην Ρώμη υπό την προστασία του πάπα Νικολάου Ε’, μεταφράζοντας και γράφοντας διάφορα έργα. Κατά την διάρκεια των ετών 1455 μέχρι το 1458 πήγε στην Νεάπολη, ενώ από το 1464 ως το 1473 επανήλθε στην Ρώμη και με επιχορήγηση του πάπα Παύλου Β’, συνεργάστηκε με τον Βησσαρίωνα συγγράφοντας πολλά έργα πάνω στην φιλοσοφία.
Έγραψε ένα λόγο προς τον μεγάλο λόγιο Πλήθωνα Γεμιστό με τον τίτλο«Περί Αριστοτέλους και Πλάτωνος». Έγραψε ένα δοκίμιο στην φιλοσοφία«Περί εκούσιου και ακούσιου». Το έργο όμως που τον καθιέρωσε στα γράμματα στην Ιταλία ήταν η «Γραμματική Ελληνική», ένα έργο χωρισμένο σε τέσσερα βιβλία που τυπώθηκε για πρώτη φορά στην Βενετία από τον φημισμένο τυπογράφο της εποχής Άλδο Μανούτιο το 1495.
Για την βαθιά του γνώση πάνω στην λατινική γλώσσα τον θαύμασε ακόμη και ο Έρασμος. Μετέφρασε επίσης στα λατινικά έργα του Ιπποκράτους, του Θεόφραστου κ.α. Μαζί με το φίλο του και μαθητή του Givanni Andrea de Boussi συμμετείχε σε μια ομάδα λογίων που συνέλεξε και εξέδωσε για πρώτη φορά τα άπαντα των Λατίνων.
Επίσης, έγραψε μια ιστορική μελέτη για τους τούρκους, το «Περί αρχαιγονίας τούρκων». Ένα ακόμα έργο του ήταν το «κυνός εγκώμιον» που ήταν ένας φανταστικός διάλογος με το Μωάμεθ Β’ τον πορθητή της Κωνσταντινούπολης.
Προς το τέλος του βίου του ο Θεόδωρος Γαζής πήγε στο Πολύκαστρο της Καλαβρίας, όπου έμεινε για δυο χρόνια σε μοναστήρι ως τον θάνατο του, το 1476. Πέθανε σε ηλικία 76 ετών.
Ο Θεόδωρος Γαζής ήταν ένας από τους πολλούς Έλληνες σκαπανείς των γραμμάτων που με την μόρφωση και την οξύνοια του πνεύματός τους διέπρεψαν στις ξένες χώρες, κάνοντας ξανά γνωστό το όνομα των Ελλήνων λογίων. Οι Έλληνες λόγιοι της εποχής του, μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης έφεραν την Αναγέννηση στα γράμματα και στις τέχνες, σε μια Ευρώπη που μόλις ξυπνούσε από τους σκοτεινούς αιώνες του μεσαίωνα.
