Ημέρα Τιμής και Μνήμης των αγωνιστών και των αθώων που σφαγιάσθηκαν από τους τούρκους στο Ολοκαύτωμα της Κασσάνδρας, όταν έπεσε και το τελευταίο οχυρό της Χαλκιδικής, οι πόρτες της Κασσάνδρας, στις 14 Νοεμβρίου 1821.
Η επανάσταση του 1821 αποτελεί τον μεγαλύτερο σταθμό της ιστορίας του Ελληνισμού, της πρώτης ελεύθερης κρατικής υπόστασης του μετά από τέσσερις αιώνες σκλαβιάς. Παντού κατά την διάρκεια του αγώνα διαδραματίστηκαν εξίσου μεγάλα στην τραγικότητα τους γεγονότα, που για διάφορους λόγους δεν έτυχε να πάρουν την ίδια δημοσιότητα. Δεν υπάρχει Ελληνική περιοχή, που να μην συνέβαλε σημαντικά στον αγώνα της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ. Ξεχωριστή θέση κατέχει η προσφορά της πολύπαθης γης της Μακεδονίας που με τους αγώνες και τις θυσίες της βοήθησε αποφασιστικά στην εδραίωση της Επανάστασης και τελικά στην επιτυχία της.
Ο επαναστατικός αγώνας στη Χαλκιδική άρχισε με την άφιξη στο Άγιον Όρος κατά τα τέλη Μαρτίου 1821, του Σερραίου μεγαλέμπορου και Φιλικού Εμμανουήλ Παπά. Ο Παπάς, ακολουθώντας την εντολή του Αλέξανδρου Υψηλάντη να προετοιμάσει το έδαφος και να ξεσηκώσει την Μακεδονία, προμηθεύτηκε στην Κωνσταντινούπολη όπλα και πολεμοφόδια και με το καράβι του Χατζή Βισβίζη από τον Αίνο, αναχώρησε για το Άγιον Όρος, που θεωρούνταν ως το πιο κατάλληλο ορμητήριο, γιατί πολλοί μοναχοί είχαν μυηθεί ήδη στην Φιλική Εταιρεία.
Στις 17 Μαΐου άρχισαν οι πρώτες συγκρούσεις στον Πολύγυρο και τα φοβερά αντίποινα των τούρκων στη Θεσσαλονίκη, τα οποία όμως, αντί να τρομοκρατήσουν τους Έλληνες, έφεραν το αντίθετο αποτέλεσμα, τους εξαγρίωσαν και προκάλεσαν τη γενίκευση της επανάστασης στη Χαλκιδική. Η Κασσάνδρα και το Άγιον Όρος, αποτελούσαν στρατηγικά ερείσματα για την εξάπλωση και διατήρηση της επανάστασης στη Χαλκιδική, γιατί ήταν εύκολο να οχυρωθούν και να κρατηθούν και με σύμπραξη του στόλου να αποτελέσουν θαυμάσια ορμητήρια και άσυλα.
Παρά τις αρχικές επιτυχίες, οι πολυάριθμες τουρκικές δυνάμεις κατάφεραν να νικήσουν τον καπετάν Χάψα στα Βασιλικά και τον Εμμανουήλ Παππά στη Ρεντίνα, αναγκάζοντας τους επαναστατημένους Έλληνες να οχυρωθούν στις Πόρτες της Κασσάνδρας, στη σημερινή Ποτίδαια. Οι τούρκοι καθημερινά πλησίαζαν τις ελληνικές γραμμές με αλλεπάλληλα προχώματα. Διοικητής των στρατευμάτων και Πασάς της Θεσσαλονίκης διορίζεται ο ικανός και δραστήριος βεζίρης Μεχμέτ Εμίν, γνωστός και ως Εμπού Λουμπούτ, στον οποίο η Πύλη αναθέτει να εκστρατεύσει εναντίον του Αγίου Όρους και της Κασσάνδρας.
Κατά τα μέσα Οκτωβρίου με 3.000 περίπου άνδρες κινείται εναντίον της Κασσάνδρας, που την υπεράσπιζαν μόνο 430 Έλληνες. Ταυτόχρονα έρχονται και 20 πλοία για να υποστηρίξουν τις επιχειρήσεις του. Η απόπειρα του στα τέλη Οκτωβρίου να εκβιάσει το στενό με πλευρική απόβαση 600 ανδρών αποτυχαίνει. Ο ισθμός γεμίζει από πτώματα ανδρών και αλόγων, ενώ ένα από τα καράβια του αιχμαλωτίζεται με 28 άνδρες. Παρά την πρώτη αποτυχία ο Μεχμέτ Εμίν δεν αποθαρρύνεται, αλλά ετοιμάζει γενική επίθεση. Διατάζει να του σταλούν επειγόντως ενισχύσεις και να μετακινηθούν προς το μέτωπο της Κασσάνδρας.
Προτού εξαπολύσει την τελική επίθεση, καλεί τους επαναστάτες να υποταχθούν, υποσχόμενος γενική αμνηστία. Του απάντησαν όπως πάντα απαντούν οι Έλληνες: “Μολών Λαβέ”. Τα ξημερώματα της 14ης Νοεμβρίου 1821 οι τούρκοι ορμούν με αλαλαγμούς να διαβούν την τάφρο. Για πολλές ώρες αποκρούονται νικηφόρα από τους Κασσανδρινούς μαχητές, οι οποίοι μάχονται ως αληθινοί Μακεδόνες. Ο Λουμπούτ, βλέποντας ότι με την επίθεση σε όλο το μήκος του μετώπου δεν κατορθώνει τίποτε, αιφνιδιαστικά επιτέθηκε κατά του Δυτικού άκρου της τάφρου, το οποίο είχε δύναμη 100 μόνο ανδρών, υπό τον Κασσανδρινό μεγάλο Γιαννιό.
Το άκρο της τάφρου ήταν πράγματι περισσότερο ρηχό. Οι τούρκοι κατόρθωσαν να διαβούν την Τάφρο από το σημείο αυτό, ρίχνοντας όπως λέει η παράδοση μεγάλους σάκους μαλλιών και πάνω από αυτά πέτρες και πλάκες. Έτσι βρέθηκαν στα μετόπισθεν των μαχητών, οπότε η έκβαση του αγώνα είχε πλέον κριθεί, υπέρ των τούρκων. Οι αγωνιστές κάμφθηκαν φυσικά λόγω της συντριπτικής αριθμητικής υπεροχής των αλλοθρήσκων αλλά δεν υποτάχτηκαν, ούτε παραδόθηκαν. Τα θηριώδη στίφη των μουσουλμάνων ξεχύθηκαν στην όμορφη γη, πυρπόλησαν όλα τα σπίτια, λεηλάτησαν περιουσίες, βασάνισαν, έσφαξαν και αιχμαλώτισαν αθώους. Ο τόπος για μήνες κάπνιζε από τις πυρπολήσεις των κατακτητών. Η Κασσάνδρα ερημώθηκε. Μετά την πτώση της Κασσάνδρας η επανάσταση της Χαλκιδικής ουσιαστικά έχει κριθεί.
Ο Εμμανουήλ Παπάς περνά στο Άγιο Όρος. Πλέοντας όμως προς την ελεύθερη Ελλάδα, παθαίνει συγκοπή και το καράβι τον βγάζει νεκρό στην Ύδρα, όπου τον κηδεύουν με τιμές. Κανείς, ακόμη και σήμερα, δεν μπορεί να υπολογίσει τον αριθμό των τραγικών θυμάτων στην Κασσάνδρα καθώς και εκείνων, κυρίως γυναικών και παιδιών που σύρθηκαν στην αιχμαλωσία και τον αναγκαστικό εξισλαμισμό.
Τιμή και δόξα στους αθάνατους ηρωικούς αγωνιστές της Χαλκιδικής του 1821!
